Op naar het volgende miljard. India is één van de landen die op dit moment een grote bijdrage leveren aan de groei van de wereldbevolking. India telde in 1998 982 miljoen inwoners. Volgens de VN zullen dat er in 2050 1 529 miljoen zijn. 

Vader, moeder, twee kindertjes. Ook in India is dat het modelgezin van de gezinsplanners. Om de boodschap over te brengen bij de merendeels ongeletterde bewoners van de krottenwijk in Patna, de hoofdstad van de straatarme Noord-Indiase deelstaat Bihar, is het ideaalbeeld levensgroot geschilderd op een blinde muur die oprijst uit een berg vuilnis. Overal klinken bellen van fietsriksja's, aanprijzingen van straatventers en vooral ook veel kinderstemmen.

De afbeelding in Patna is een van de uitingen van de Indiase bevolkingspolitiek, al sinds jaar en dag een prioriteit van de regering in New Delhi. In 1952, vijf jaar na de onafhankelijkheid, was India het eerste ontwikkelingsland dat kwam met een volledig door de overheid gefinancierd programma voor gezinsplanning. Het doel was het verminderen van de bevolkingsgroei door het omlaag brengen van het geboortecijfer.

Kenmerkend voor de Indiase bevolkingspolitiek was lange tijd de nadruk op kwantitatieve doelstellingen, waaraan individuele wensen ondergeschikt waren. Het nationale streefcijfer was een verlaging van het geboortecijfer van ongeveer 40 per 1 000 inwoners in de jaren zestig naar 25. In het veld vertaalde dit streefcijfer zich in quota voor het aantal 'te halen' gebruikers van verschillende anticonceptiemethoden.

Voor de gezondheidsambtenaren betekende dit bijvoorbeeld dat ze per maand een bepaald aantal vrouwen aan de pil of aan het spiraaltje moesten helpen. De Indiase bevolkingspolitiek heeft haar twijfelachtige reputatie vooral te danken aan de grootschalige sterilisatiecampagnes. Straatarme mensen werden gepaaid zich voor een kleine vergoeding te laten steriliseren. Berucht zijn de campagnes onder de toenmalige premier Indira Gandhi en haar zoon Sanjay in de jaren zeventig waarbij zelfs mensen onder dwang zijn gesteriliseerd. De slachtoffers waren vaak bewoners van krottenwijken die werden geruimd.

Terwijl bulldozers hun woningen platwalsten, maakte het personeel in provisorisch opgezette sterilisatieklinieken overuren. Deze praktijk maakte de hele bevolkingspolitiek verdacht. Nasbandi (sterilisatie) werd een huiveringwekkend begrip. Nog altijd bezien veel Indiërs de bevolkingspolitiek met wantrouwen, hoewel de regering het sinds 1996 over een andere boeg gooit. De dwingende streefcijfers zijn verdwenen. In praktijk leidde het systeem van centraal opgelegde quota tot corruptie en geflatteerde statistieken. Haalden de gezondheidsambtenaren hun quota niet, dan konden ze er persoonlijk op worden aangesproken. Succes betekende daarentegen geldelijk gewin.

 Tachtigjarigen werden bijvoorbeeld gesteriliseerd, anderen twee keer, of ingrepen bestonden alleen op papier. In de nieuwe, meer gedecentraliseerde aanpak staan de wensen van individuele mensen centraal. Maar voor een achtergebleven deelstaat als Bihar is het gezinnetje van vier onverminderd uitzonderlijk.