De rijke roomse hypocrisie

De Morgen
1-5-2010

De Kerk is niet alleen laks geweest ten aanzien van pedofilie, maar ook genadeloos voor wie de katholieke regeltjes overtrad. Patrick Loobuyck valt de dubbele moraal van de katholieke kerk aan. Patrick Loobuyck is moraalfilosoof, verbonden aan de Universiteit Antwerpen en de Universiteit Gent.

De kerk heeft het zwaar te verduren. Dat de kerken leeglopen en voornamelijk nog bevolkt worden door zestigplussers, dat er nauwelijks of geen roepingen meer zijn, dat de kerk de priesterplaatsen waar ze recht op heeft al een tijdje niet meer ingevuld krijgt, dat nogal wat (seksuele) moraal van de kerk door het gros van de bevolking als achterhaald beschouwd wordt, dat wisten we al. Dat tal van priesters een relatie hebben, dat heb ik meermaals met eigen ogen mogen zien en dat er veel homofilie was in de seminaries, dat zijn velen me al komen vertellen. Dat de kerkelijke seksuele moraal en de eis om celibatair te leven geen steek houdt, noch theologisch, noch moreel , daar was ik reeds achter toen ik in de jaren negentig godsdienstwetenschappen studeerde. Dat je met hypocrisie moest leren omgaan als je binnen de kerk wilde blijven, dat weten heel wat mensen die in de kerk gebleven zijn. We kennen ongetwijfeld allemaal verhalen van toestanden die door de kerkelijke oversten gedoogd werden, zolang ze zogezegd van niets wisten. Gescheiden vrouwen mochten een nieuwe relatie hebben, maar als ze hun plaats in het katholiek onderwijs, laat staan als godsdienstleerkracht wilden behouden, zouden ze best niet 'officieel' samenwonen. Zolang de inrichtende macht officieel van niets wist, was er niets aan de hand. "Mevrouw, zorg dat jullie twee adressen hebben, dan kunnen we dat gemakkelijk door de vingers zien" - zo klonk het vaak. Pastorale werkers aan het bisdom die een lesbische relatie hadden, konden op post blijven zolang ze niet officieel trouwden of samenwoonden. Bisschopsringen verhinderden duidelijk niet dat er erg veel door de vingers kon worden gezien door de kerkelijke hiërarchie. Heel wat priesters mochten er een homo- of heterorelatie op nahouden, zolang ze het niet officieel aan de bisschop kwamen zeggen.Is dit hypocriet? Ja dit is hypocriet. Maar het is erger dan dat! Wie binnen de kerk openlijk enkele katholieke regels bekritiseerde, werd het wél erg lastig gemaakt. En zij die openlijk de regels overtraden, moesten op geen barmhartigheid rekenen, niet van de bisschop, niet van de aartsbisschop. Zonder pardon werd gescheiden mensen hun job afgenomen, werden priesters en seminaristen die ervoor uitkwamen met het celibaat te worstelen de deur gewezen. Zonder pardon werden ze door het kerkelijk instituut uitgespuwd, wat in niet weinig gevallen tot menselijke drama's heeft geleid.

En dan worden we nu met de schandalen van kindermisbruik geconfronteerd, met als klap op de vuurpijl de bekentenis en het aftreden van de bisschop van Brugge. Ook hier blijkt een enorme hypocrisie: slachtoffers werden niet serieus genomen, klachten legde men naast zich neer, priesters die het al te bont hadden gemaakt werden overgeplaatst en konden gewoon verder doen. Het kan hier niet gaan om inschattingsfouten van de kerkelijk overheden en er is vanuit moreel oogpunt ook een kwalitatief verschil met gedoogbeleid ten aanzien van bijvoorbeeld de partnerrelaties van priesters. Hoe hypocriet ook, het gaat in dat laatste geval slechts over het gedogen van overtredingen ten aanzien van regels die de katholieken zichzelf opleggen. In het geval van kindermisbruik en pedofilie gaat het echter om het overtreden van ethische en juridische regels. Het gaat met andere woorden over criminaliteit en moreel verfoeilijk gedrag. Het aantasten van de integriteit van kinderen, en hen mogelijk met een levenslang trauma opzadelen, is geen katholieke zonde, maar een misdrijf tegen de waardigheid van de mens.

Wraakroepend
Hoe is het mogelijk dat de kerkelijke overheid zo laks is omgesprongen met dit kwalitatief verschil tussen gedrag dat katholieke regels overtreedt en gedrag dat algemeen geldende morele en juridische regels overtreedt? En is het niet bijzonder cynisch dat het steeds meer duidelijk wordt dat men in bepaalde gevallen lakser is opgetreden ten aanzien van pedofilie dan ten aanzien van gedrag dat enkel de katholieke moraal met voeten treedt? Alle respect voor de monniken die Vangheluwe nu opvangen, het behoort inderdaad tot de roeping van de kerk om zich over zondaars te ontfermen. Maar voor mensen die omwille van kritiek op de kerk of openlijke (moreel toegelaten en wenselijke) relaties moeilijkheden met de kerk hebben ondervonden en op de harde houding van de kerkelijke overheid zijn gebotst, is het ongetwijfeld wraakroepend. Met velen van hen is de kerk veel minder pastoraal is omgegaan.

Laat me dit stuk eindigen met een oproep. De tijd van het zwijgen, toedekken, vergoelijken of verdringen moet voorbij zijn. In godsnaam, iedereen die iets heeft meegemaakt, maak het kenbaar; iedereen die binnen de kerkelijke hiërarchie te maken heeft gekregen met bekentenissen en er 'niets' mee gedaan heeft, maak het kenbaar. Het is uw verdomde plicht te spreken en verantwoordelijk te handelen. Deze oproep is er niet op uit een heksenjacht te organiseren. Gerechtigheid moet geschieden, zowel ten aanzien van de slachtoffers maar ook ten aanzien van zij die oprecht van de kerk houden en er zich jaren hebben voor ingezet. Als de kerk in Vlaanderen in de toekomst nog een legitieme plaats in de samenleving toegedeeld wil krijgen, dan kunnen we haar geen grotere dienst bewijzen dan te vragen om nu alle kaarten open en bloot op tafel te leggen. Want alleen een kerk die door een zware catharsis gaat, zal zich eventueel nog kunnen handhaven. En van de kerk zelf kunnen we niet anders eisen dan dat ze zich tot op het bot bevraagt. Een discussie over het celibaat is hier slechts een klein onderdeel van. Na de recente gebeurtenissen staat de legitimiteit van de kerkelijke hiërarchie en de macht die ze zich heeft toegemeten zelf op het spel. Ik hoop dat de katholieke basis - voor zover die nog bestaat in Vlaanderen, de vele godsdienstleerkrachten in dienst van de kerk en de Vlaamse theologen hierbij het voortouw zullen nemen: constructief maar kritisch. Ook zij hebben al te lang de hypocrisie van de kerk toegedekt door angstvallig te zwijgen en al te laks mee te doen, bang om hun job of goede naam te verliezen, bang om de kerkelijk deur tegen het gezicht te krijgen. De huidige situatie creëert hét momentum voor de welwillende katholieken om hun kritische stem te laten horen inzake kerkhervorming, celibaat, kerkhiërarchie, rol van de leek, plaats van de vrouw en seksuele moraal.
Wie zich nu nog in zwijgen hult, verdenk ik van lafheid. Het is nu of nooit.